Le
romenge paramichengi luma
Írta: Pató Selam
Kanak
pala le romenge paramichi vorbinas, pe angluno than trubul te gindinas pe kodo,
hoj le romenga kulturako fundamentumo na o iskiripe si, te na e vorba. Kade,
sar le paramichi sagda kaveren thaj kaverkaj mothon, ande kodo but kotora opre
parudyon. Vi kodo but formalindas le paramicha, hoj le romengo drom lungo sas
thaj pe but thema perdal ingerdaslen. Andar Indija jekhutno drom pej Perzhija,
pe Turkicko thaj Örmenyicko Thema perdal ingerdas, o kaver po Grecicko Them
thaj po Egyiptomo perdal. Ba le beashe romengo trajo kaj e Romanija phandadyol,
thaj majbut grupura resline pala e Europa andej Amerika thaj vi andej
Australija. Kadal dijaspori pe penge droma but kaver popularenca maladyile
kethane, pinzhardine kodolenge paramicha, thaj andar kodol kotora vazdine andre
ande le romane paramichi.
Le paramichenge phenipesko sas pesko lyako:
virrastashasa, pomanasa, sirbotaresa kethane phirelas kado siklyipe, thaj pe le
phare droma, kanak le rom nashade sas thaj bokhales, shudrajves lingardine,
andar o kalo chachipe kamline nashipe te arakhen ande la fantazijaki luma. Kade
paramichi phende mashkar pende, thaj kado vi adyes le romenga kulturako kotor
si. Kuch si kado, ke ande le paramicha ashonas le kethane serimata, le niposke
pecipiji, so naj tele ramindes. Kaver siklyipe sas pe le forura te phenen
paramicha: kodo (majphuro) manush, kon kade kerdas vash love, bares godyaver
trubundas t'avel, kon intregones mishto pinzharel le manushen, le paramicha,
thaj kade zhanel te mothol kodol, hoj vi ande kodi vrama thaj vi pe kodo than
kuch t'avel kodo, so phenel.
Le rom na numa le shavorenge mothile paramicha, te na
sakoneske. Le terne thaj le phure, le rom thaj le gazhe, jekhformes trubulas te
zhanen te sityon andar kodol. Trubulas, hoj pe le paramicha perdal majdur te
den amare tradiciji, amari historija, thaj te zhutin lenca te rakhen amaro than
andej luma, kethanes le gazhenca. Kade le paramicha zurajven amari identitashi,
ba slugin vi amaro integracijo. Kethane phandenamen jekhavresa. Le romenge
paramichengi logika kaverfalo-j, sar so andej Europa siklyipes: le gindurenge
majbut droma si pasha jekhavreste ande kodol. Le figuri butivar opre parudyon,
majbut pecimata xamisardyon ande jekh.
Ande kadal paramicha bara zorasa huraven opre la
Zhelya, zor lel vi e Bax thaj e Bibax. (Kadad duj figuri le angluno Sunto
Deleske phenya si, kandar arakhadyilas o Kham than o Shonitiko.) Ba butivar
angle aven ande kadal paramichi biuzhe, choxanya, thaj vi o Beng, thaj le
fantazijake thaj mitologijake kaver figuri. But pogane nasulimata thaj meripe
si ande kadal pecimata, ba pasha kodol vi turcki thaj fantastikushi si kadi
paramichaki luma. Kuches mothol pala kodo, sar gindisarel thaj hatyarel amaro
nipo. Ande amari paramichi vi gilyi si, so bashajipe ingrel, thaj pajkerimata,
rudyimata, hoj te aldilamen o Del. But mol, soske glasosa den angle kadal
paramichi -, ke intregones andar o glaso, andar e vorba avna zhuvinde.
Na kade, sar kaver niposke paramichi -, amare paramichi
numa zebejime kezdinde tele te ramisaren. Vi atunchi ande but formi -, ke kaj
kade mothilelen -, kaj kaverfales.
Trubul, hoj vi ame te grizhinaslen thaj majdur te
daslen -, ke amare dulmutane avuciji si kodol!
Nema komentara:
Objavi komentar