27th, April, 2010
Konvencija vash e manushengere hakaja/chachipena/ saven so isi varesavo limitirbe ko shajipena/zor/kabilipe/disabiiteto/
Preambula
E Thema Gende vash kodi Konvencija,
Akharena pes ko principija phendine/proklamirime/ ani Khetanutne Nacijengiri Carta savi so prendjarel digniteto thaj jakhe shajipena savorenge kotar e bari manushengiri familija, sar so si e hakaja vash slobodija, pakhiv thaj ekhipe ki sasti luma.
Prendjarindoj kaj e Khetanutne Nacije, an Unoverzalno Deklaracija vash Manushikane Hakaja thaj i Internacionalno Konvencija vash e Manushikane Hakaja, proklamirinena thaj sikavena kaj sako jekhe manushe isi sa e hakaja thaj slobodije, bizi te dikhel pes kon savo si.
Referirindoj ko univerzaliteto, interjekhipe thaj phanglipe mashkar peste vash sa e manushikane hakaja thaj fundavne slobodije thaj o trubujimata e manushenge savengere zora si limitirime, khamela pes olenge te den pes sa e hakaja bizi savi te ovel diskriminacija.
Akharindoj pes ki Internacionallno Konvencija vash Ekonomikane, Socijalakere thaj Kulturakere Hakaja, e Internacionallno Konvencija pe Civilno thaj Politikane Hakaja, e Internaciojnalno Konvenija vash Eliminiripe ko Sa e Forme katar Rasaki Diskrimancija mamuj e Djuvlja, i Konvencija mamuj i Tortura thaj Javera Na-Manushikane Degradiriba thaj Tretmanija, i Konvencija vash e Chavengere Hakaja, thaj i Internacionalno Konvencija vash Hakajengoro Protektiribe sa e Migrantno Bucharnenge thaj Olengere Familijakere Manushenge.
Prendjarindoj kaj o disabiliteto/nashtipe/nanipe zor/ si jekh koncepto thaj o nashtipe rezultirinela katar e interakcija mashkar e manusha saven isi varesave bariere thaj nashti te len pengi efektivno thaj sasti participacija ano them.societa/ upral jekh funda/baza/ sar so shaj kodo te keren e javera manusha.
Prendjarindoj i importanca katar e principura thaj politiki save si phendine ano Lumako Programo vash Akcija pe Manusha saven isi nashtipe/disabiliteto/ thaj ande Standardura vash Jekhipe thaj Shajipena vash kodola manusha, leindoj kate e promocija thaj e formulacija vi e evalucaija ande politike, planura thaj programura, sar vi akcije pe nacionalno, regionalno thaj internacionalno nivelo, te keren pes shajipa vash e manusha kolenge zora si limitirime.
Djanindoj i importanca kotar o bikhabilipe/nanipe zor/ sar jekh integralnop kotor katar e relevantno strategije thaj majodorutno buhljaripe/zuraripe/.
Prendjarindoj vi kodo so i dkskriminacija mamuj e manusha kerdini upral kodi funda/baza/ kotar o disabiliteto/khovlipe/nanipe zor/nashtipe/, si lengoro dignitetoskoro phageripe, phageripe ko manushikane hakaja/chachipena/.
Majodorig prendjarindoj e manushengoro javeripa/diverziteto/ vash e manusha saven isi varesavo disabiliteti.
Prendjarindoj o trubujimata te promovirinen pes thaj te protektirinen pes e manushikane hakaja vash sa e manusha thaj e manusha saven isi varesavo disabiliteti, leindoj kate vi e manushen savenge trubuj buteder zhutipen thaj bareder sama.
Leindoj sa kodo an godji, vi kodo so isi but instrumentura, e manusha saven so isi varesavo disabiiteto, vi majodorig arakhena pes barijrencar thaj nashti te en participacija sar e javera manusha ando them/societa/ thaj lengere hakaja si phagerdine ko sa e kotora umatar,
Djanindoj i importanca katar e internacionalno kooperacija vash e kondicijengoro lachharipe vash lachheder djivdipe pe sako jekh them, specijalno ande thema so zurarena pes,
Dikhindoj e potincijano distribucije kerdine kotar e manusha disabiitetoncar ande lengere komunitetura, khamela pes olenge promoviribe bash e sasto integriribe sar manusha thaj lengere bazikane manushikane hakaja thaj slobodije, khamipasar te trajin/djiven ano manushikano them, ano socijano thaj ekonomikano zuralo them thaj te harnjarel pes o chorolipe,
Dikhinodj i i mportanca vash kodole manushengiri individualno autonomija thaj korkorutnipe, leindoj kate vi o hakaja te shaj von korkore te keren penge decizije,
Ikerindoj ani godji kaj e manushen saves isi disabiliteto trubuj te ovel olen shajipe te oven aktivno involvirime ano procesi ktoe so anela pes decizija vash e politike thaj programura save si pashe phangle olencar,
Leindoj sama vash e phare kondicije saven so arakhena e mansha saven isi disabiliteti, save si butivar subjektura upral savende kerena pes but forme kotar e diskriminacija upral olengiri rasa, koloro, si mursha vaj djuvlja, chhib, religija, politikano ja palem javer gindipe, nacionalno, etnikano, ja palem save te ovel javer statuso,
Prendjaribe e romnjen vaj e djuven savn so isi disabiliteti, si teli bareder risko, vash e kherutni violenca/maripe/ ja paelm avrijal o kher, bilachho tretmano, maltretiribe vaj eksploatiribe,
Prendjarindoj kaj e chhavoren saven isi disabiliteto khamela pes te ovel olen sa e manushikane hakaja thaj findamentalno sobodije upral funda savi si vash sa e javera chhvora, thaj kodo trubuj te keren e Thema akharindoj pes ki Konvencija vash e Chavengere Hakaja,
Dikhindoj kaj kote trubuj te inkorporirinel pes vi i gender perspektiva ko sa e zora save so trubuj te promovirinen sasto ejbi kotar e manushikane hakaja thaj findamentalno slobodije vash sa e persono saven isi disabiliteto,
Ikerindoj ani godji o fakto kaj e mazhorita katar e manusha disabilitetoncar djivdinen ko but chorole thaj bilachhe kondicije, khamela pes te harnjarel pes o negativno impakto save so isi e chorolipa upral kadala manusha,
Ikerindoj andi godji kaj e kondicije vash slobodija thaj siguriteto si bazirimo upral sasto respekti thaj principija save si vakerdine ano Charta e Khetanutne Nacijengiri vash shajipe te len pes sa e instrumentura vash sasti protekcija e manushengi saven so isi varesavo disabiliteto, specijalno pe vrama kana isi konflikti, vaj themeskiri okupacija,
Djanindoj i importanca katar e fizikano, socijano, ekonomikano thaj kulturakoro trujalipe, sastipe, edukacija, informiribe thaj komuniciribe, khamela pes savorenge te del pes jekh shajipe te len sa kodo, leindoj kate vi lengere manushikane hakaja thaj fundamentalno slobodije,
Djanindoj kaj e individualcon isi obligacija mamuj e javera individualcija thaj mamuj i kom8uniteta kotar so von aven, khamela pes savore te promovirinen e Internacioalno Hakajen thaj sa e javera Manushikane Hakaja,
Ikerindoj ani godji kaj i familija si naturalno thaj fundamentano grupa ande them.societa/, si teli Themeskoro protektiribe, thaj kaj e familija kote so isi manush kole isi disabiliteto, trubuj te lel zhutipe thaj protekcija te shaj o manush ani familija kas isi disabiliteto te lel sa peskere hakaja,
Djanindoj kaj jekh lachhi thaj integralno internacinalno konvencija vash promoviribe thaj protektiribe e hakajengo thaj dignitetosko e manushengo saven so isi varesavo disabiliteto ka kerel bareder kontribucija ani kodole manushengoro promoviribe thaj particiribe ano civilno, politikano, ekonomikano, socijallno thaj kulturaki sfera jekha-jekh shajipenencar, vi ko chorole, vi ko barvale thema,
Kerdine duma/halile pes/hachardine/ vash kodo:
Artklo 1 – Sostar gasavi Konvencija
Kodi Konvencija si vash kodo te promovirinel, te protektirinel thaj te sigurinel sasti thaj jekha-jekh participacija ko sa e manushikane hakaja thaj fundamentalno slobodije vash sa e manusha saven isi disabiliteto thaj te promovirinen olengoro digniteto.
Mashkar e manusha saven isi disabiliteto si vi kadala saven isi lungi vrama varesavo fizikano, mentalno, intelektualno ja palem senzorengoro khovlipe/na-zoralipe/ save so, vi kodo so isi barieri, te shaj te len sasti thaj efektivno participacija/te len than/ ande them/societa/ khetane e javera manushencar.
Artiklo 2 – Definicije
Vash kodi adadjiveskiri Konvencija:
“I komunikacija” lel andre e chhibjen, teksteskoro sikavibe, Brajeskeri abeceda, taktilno komuniciribe, bare printija, e multimedijen vi skrinisarden, audio, pe but chhibja, sa e augmentativno thaj alternativno modija, sa e komunikacijakere formaton thaj komunikacijakere tehnologija;
“Chibja” asatrel sa e vakerdine thaj skrinisarde chhibjen thaj sa e javera forme kotar na verbalno chhibja;
“Diskriminacija kerdini upral vareasavo disabiliteto” si savi te ovel distinkcija, ekskluzija vaj restrikcija kerdini upral e disabilitetotoskiri baza thaj savi so harnjarela akale manushengoro lejbe e hakajanegoro sar so shaj sa e javera manusha te len upral jekh funda/baza/ ko sa e manushikane hakaja thaj fundamentalno slobodije, politikane, ekonomikane, socijalno, kultura, civilno, ja palem javer sfera. Kate lena pes vi sa e diskriminacijakere formi, leindoj andre vi e lachhe akomodacija;
“Lachhi akomodoacija” si kodo kana dena pes thaj modificirinena pes sa e disproporcionalno pharipena, save so khamena pes te sigurinel e manushenge saven so isi varesavo disabiliteti te shaj te len sa e hakaja upral jekha-jekh baza e javera ma nushencar;
“Univerzalno dizajno” kodo phenel kaj sa e produktongoro dizajno, o trujalipe, e programija thaj e servisija te shaj te len pes sa e manushendar, bizi te kerel pes varesavi ekstra adoptacija ja palem specijalizirimo dizajni,
“Univerzalno dizajno” na crdela pe rig varesave aparaton vash partikulrano grupe save khamena pes manushenge saven isi varesavo disabiliteto.
Artiklo 3 – Generalno principija
E principija kodole Konvencijako trubuj te oven:
Respekto vash digniteto/baripe/, individualno autonomija, leindoj kate e slobodija e manusha te keren korkori pengi decizija, thaj e manushengo korkorutnipe;
Na-diskriminacija;
Sasti thaj efektivno participacija vi inkluzija ano them/societa/;
Respekti vash e diference/javeripe/ thaj e manusha disabilitetoncar te akcveptruin pes sar sa e javera manusha;
Jekha-jekh shajipena savorenge;
Avipe/resipe/ dji pe sako jekh than;
Jekhipe mashkar e mursha thaj e djuvlja;
Respekto vash e kapaciteto saven isi e chhavora disabilitetoncar thaj respekti pe hakaj e ch!havorengo saven isi disabiliteti te ikerel pes olengoro identiteti.
Artiklo 4 – Generalno obligacije
Sa e Thema trubuj nte sigurinen thaj te promovirinen sasti realizacija pe sa e manushikane hakaja thaj fundamentalno slobodije vash sa e manusha saven isi varesavo disabiliteto bizi, savi vi te ovel diskriminacija. Kodoleske e Thema trubuj te:
Adoptirinen sa e legisaltive/neve kanunija/ administracijakere thaj javer aktivitetura vash implementiribe e hakajengo phendine an kodi Konvencija;
Kerel sa e aktivitetija, leindoj kate vi e legisalcija, te modifirinel ja palem chhinavel e kanunija so aba egzistuin, e regulacijen vaj e praktiken saven isi varesavi diskriminacija mamuj e manusha disabilitetosar;
Te len sama vash e protektiribe thaj promoviribe pe manushikane hakaja e manushengo saven isi disabiliteti pe sa pengere politike thaj programuira;
Te sigurinel kaj naj te kerel pes savo te ovel akto ja pale praktika save so ka oven mamuj kodi Konvencija thaj te sigurinen kaj e publikane autoritetija thaj institucije ka ikeren pes dji pe kodi Konvencija;
Te keren sa e aktivitetija te eliminirinel pes i diskriminacija kerdini upral e manushengere disabilitetija, ki organizacija ja palem privatnikani firma;
Te keren vaj te promovirinen rodipena thaj zuraripe vash univerzalno dizajnirime bucha, servisija, aparatija, sar so si vakerdino ano artiklo 2 an kodi Konvencija, thaj save so aparatija ka shaj te oven lachhe vi vash e mnusha saven isi disabiliteti;
Keren vaj te promovirinen rodipena thaj te zuraren neve tehnoloigijen, leindoj kate vi e informacijent thaj e komunikacijakere tehnologijen, vash e manusha saven isi disabiliteti deindoj prioriteti upral e tehnologije save naj te oven but kuch;
Te den informacije e manushenge saven isi disabilteti vash sa e zhutipena, aparatija thaj tehnologije, leindoj kate vi e neve tehnologijen thaj e javera formen vash zhutipe, suporto vaj servisija;
Te promovirinen treningo vash e profesionalcija save so keren buti e manushencar saven isi disabilitteto te keren buti pali i Konvencija thaj te del pes e manushenge shajipe vash lengere garantirime hakaja kodole Konvencijasar.
Vash e ekonomikane, socijalne thaj kulturakere hakaja, sako jekh Them khamela pes te del pesko maksimumo kote so trubuj, te kerel internacionalno kooperacija, te shaj te resel dji pe sasti realizacija e hakajengi save si vakerdine ani kodi Konvencija thaj sar so phenel o internacionalno kanuni.
Kana ka zuraren pes thaj ka implementirinen pes e legislative thaj e politike te djan pali kodi Konvencija, thaj vi ane procesija kana kerel pes decizija te len pes ani godji e manusha saven isi disabiliteti, leindoj kate vi e chhavoren saven isi disabiliteti, trujal olengere reprezentativno organizacije.
Khanchik an kodi Konvencija nashti te afektirinel save vi te oven provizijen save si pasheder dji pe realizacija akale hakajengi vash e manusha saven isi disabiliteti thaj so ka arakhel pes ande Themeskere Kanunija, ja palem ko internacionalno kanuni. Nashti te keren pes save vi te oven restrikcije upral kodi Konvencija, djaindoj pali e kanuni, konvencije vaj varesave javer regulacije. Kodi Konvencija prendjarela sa e hakajen sar validne.
E provizija katar kodi Konvencija si validne vash sa e kotora themesatar, ki sasti teritorija bizi savi vi te ovel limitacija.
Artiklo 5 – Jkehipe thaj na-diskriminacija
E Thema prindjarena kaj sa e manusha si jekh anglal o kanuni thaj nashti mamuj khanikaste te kerel pes savi te ovel diskriminacija upral e manushengiri jekh protektiribe thaj jekhipe anglal o kanuni/zakono/.
E Thema trubuj te chhinaven sa e diskriminacijen kerdine upral e disabilitetoskiri funda/baza/ thaj te garantirinen e manushenge saven so isi disabiliteti jekh thaj efektivno legalno protektiribe mamuj savi te ovel diskriminacija.
Te shaj te promovirinen pes jekhipe thaj te eliminirinel pes i diskriminacija, e Thema trubuj te keren sa so khamela pes te sigurinen lachho akomodiribe.
E specijalno aktivitetija save so trubuj te keren pes thaj te resel pes de facto jekhipe e manushengo disabilitetoncar e javera manushencar nashti te dikhen pes diskriminacijakere aktivitetija, sar so phenel i Konvencija.
Artiklo 6 – E djuvlja disabilitetoncar
E Thema prindjarena kaj e djuvlja thaj e chhaja saven isi disabiliteti si subjekti katar butivar kerdini diskriminacija, thaj kodoleske khamela pes te keren pes aktivitetija thaj te sigurinel pes sasti thaj jekh tretmano te shaj te len pengere manushikane hakaja thaj fundamentalno slobodije.
E Thema trubuj te keren sa so khemela pes te sigurinen sasto zuraripe e djuvlengo thaj te den garancije kaj von shaj te len sa e manushikane hakajen thaj fundamentalno slobodijen sar so si vakerdino an kodi Konvencija.
Artiklo 7 - Chavore disabilitetoncar
E Thema trubuj te keren sa te sigurinen e chhavenge disabilitetoncar te shaj te len pengere manushikane hakaja thaj fundamentalno slobodije upral jekh funda/baza/ sar sa e javera chhavore.
Pe sa e akcije save so kerena pes vash e chhavore saven isi disabiliteto, e majlachhe chhavorengere interesija trubuj te oven kotar e primarno importanca.
E Thema trubuj te sigurinen kaj e chhovore saven isi disabiliteto ka shaj te sikaven pengere dikhipena slobodne, thaj te shaj te ovel olen jakha-jekh funda sar e javer chhavora, sar vi te ovel olen shajipena te realizirinen kodola pengere hakaja.
Artiklo 8 – Vazdibe sama
E Thema trubuj te keren but sigo efektivno thaj adekvatno aktivitetija te:
Vazden sama ano them, astarindoj katar e familijako nivelo, vash e manusha saven so isi disabiliteti thaj te vazdel sama vash olengoro digniteto thaj baripe sar manusha;
Maren pes mamuj e stereotipura thaj mamuj dukhavidine praktike mamuj e manusha saven isi disabilteti, leindoj kate vi e stereotipura save si bazirime upral kodo so vareko si mursh vaj djuvli, upral lengere bersha thaj pe sa e sfere kotar o odjivdipe;
Te promovirinen sama thaj lachho gidno vash kodole manushengiri kontribucija ko sassto djivdipe.
Mashkar kodola aktivitetura si:
Keribe thaj iniciribe efektivno publikani sama thaj kampanje dizajnirime te:
Te keren receptiviteto vash e hakaja e manushengo disabilitetoncar;
Te promovirinen pozitivno percepcije thaj bareder socijalno sama vash e manusha saven isi disabiliteto;
Te promovirinen kodole manushengere kabilipa/shajipa/ thaj lengiri kontribucija ko buchakere thana thaj ko marketi e buchako;
Te kerel pes jekh sama pe sa e edukacijakere nivelija, leindoj kate vi e chhavoren kotar e majtikne bersha te keren respekto vash e hakaja e chhavengo saven so isi disabiliteto;
Te shaj sa e organija ande mediumija te keren protretija e manushengere saven so isi disabiliteto, sar so phenela pes an kodi Konvencija;
Te promovirinen pes trening programura vash vazdipe sama upral e manusha saven isi disabiliteti thaj olengere hakaja.
Artiklo 9 – Shajipe te avel pes dji pe varesavo than
Te shaj e manusha saven so isi disabiliteto te djiven korkore pengoro djivdipe thaj te participirine/ te aven dji pe/ sa e aspektija djivdipastar, e Thema trubuj te keren aktivitetura thaj te sigurinen akale manushenge avipe/akseso/ upral jekh baza sar sa e javerenge, te shaj te aven dji ko transporti, te avaen dji ki informacija thaj komunikacije, leindoj kate vi o avipe dji pe komunikacije, tehnologije thaj sistemija thaj sa e servisija so si phutarde sa e manushenge, vi ande forura vi ande gava. Kodola aktivitetija trubuj te pheraven sa e barieri te shaj e manusha te aven dji ko, inter alia:
Khera, droma, transporti thaj javera bare khera, leindoj kate vi e shkole/sikljovne/ nasvalipaskere khera/hoshpitalija/ thaj lengere buchakere thana;
Informacije, komunikacije thaj javera servisija, leindoj kate vi e elektronikane servisija thaj thana ikljovibaske vash urgentno ikljovibe.
E Thema trubuj te keren aktivitetija te shaj te:
Buhljaren, zuraren thaj te keren monitoringo thaj implementiribe ko minimum standardija te shaj akala manusha te len sa e servisija thaj te shaj te aven dji pe sako jekh than so si vash sa e javer manusha;
Sigurinen kaj e privatnikane entitetija save so dena servisija so si phutardine sakone jekhe manusheske, te shaj dji pe kadala thana te aven vi e manusha saven so isi varesavo disabiliteti;
Del treningo e manushenge save so butiva an pengere buchakere thana arakhena pes manushencar saven so isi disabiliteti;
Pe sa e phutarde thana thaj bare khera te chhiven pes znakoja save so ka shaj lokheste te dikhen pes kotar e mausha saven so isi varesavo disabiliteti;
Te del varesave forme, ja palem zhutipen javere manushestar, savo so prendjarela akale manushengi chhib znakoncar ja palem javer vakeriba, te shaj pe kodola phutarde thana e manusha te len zhutipe;
Te promovirinen pes javereder forme vash kodole manushengoro asisitiribe thaj suporto te shaj lokheder te aven dji pe savi vi te oven informacije;
Promovirinen lokheder avibe dji ko informacije vash sa e manusha kolen isi varesavo disabiliteti pe sa e komunikacijakere tehnologije thaj sistemija, leindoj kate vi e Internete;
Promoviribe ko dizajni, zuraripe, produkcija thaj distribucija pe sa e informacije thaj komunikacijakere tehnologije thaj sistemija kotar majtikne bersha, thaj kodola tehnologije thaj sistemija ma te oven but kuch.
Artiklo 10 – Hakaj pe djivdipe
E Thema vi jekhvar afirmirinena kaj sakone jekhe manushe isi inherentno hakaj pe djivdipe, thaj e thema trubuj te keren sa e aktivitetija te sigurine efektivno djivdipe vi vash e manusha saven so isi varesavo disabiliteti, sa kodo upral jekh baza sar sa e javera manushenge.
Artiklo 11 – Situacije teli riziko thaj urgentno humanitarno bucha
E Thema trubuj, djaindoj pali e obligacije so isi olen teli e internacionalno kanuni/zakono/, leindoj kate vi e internacionalno humanitarno kanuni thaj e internacionalno manushikane hakajengoro kanuni, sa e aktivitetura te shajte sigurinen protektiribe thaj siguripe e manushengoro saven isi disabiliteti ande sa e situacije teli riziko, maripa, humanitarno urgencije thaj naturalno katastrofe.
Artiklo 12 – Jekhipe anglal o kanuni
E Thema trubuj te prendjaren e manushen saven so isi varesavo disabiliteti an sako than sar manusha save si jekh javerencar ando kanuni.
E Thema trubuj te prendjaren e manushen saven so isi varesavo disabiliteti sar manusha save so ka len sasto legalno kapaciteti upral jekh baza sar e javera manusha ko sa e djivdipaskere aspektija.
E Thema trubuj te ekren adekvatno aktivitetija te shaj te del pes aksesi/avibe/ e manushenge disabilitetoncar dji ko suporti so trubuj oeln te aven dji ko pengo legalno kapaciteti.
E Thema trubuj te sigurinen kaj sa kodola aktivitetija so anena dji ko manushengoro legalno kapaciteti ka den vi adekvatno standardija te kerel pes prevencija pe internacionalno manushikane hakajengoro kanuneskoro phageripa. Gasavo siguripe trubuj te sigurinel kaj naj te ovel konflikto katar e interesija thaj ki majharno vrama e manusha disabilitetoncar te shaj te len pengere hakaja. Sa kodo te kerel pes teli dikhibe katar jekh independentno grupa vaj autoriteti. Kodola aktivitetija te oven proporcionalno kodolesar kobor si bare e manushengere hakaja thaj interesija.
Sar subjekti vash e provizije kotar kodo artiklo, e Thema trubuj te keren efektivno aktivitetija te sigurinen jekha-jekh hakaja vash sa e manusha saven isi disabiliteto te shaj korkore te kontrolirinen pengere finansije, te ovel olen shajipen te len kreditija kotar e banki thaj save vi te ovel finansijakere zhutimos. Kodo trubuj te sikavel kaj kodole manushen isi fundavno hakaj vi ande finansije.
Artiklo 13 – Tromalipe an krisaripe
E Thema khamela pes te sigurinen efektivno tromalipe vash krisaripe vash e manusha disabilitetoncar upraj jekh funda sar vi vash vavere manushenge trujal provizije thaj lachhe akomodacije, te shaj kdoola manusha te len direktno thaj indirektno than sar participantija ko krisaripaskere procesija, legalno procedure, investigacije thaj javera krisaripaskere faze.
Cilosar te zhutil thaj te sigurinel efektivno akseso/avipe/ ko krisaripe vash sa e manusha, e Thema trubuj te promovirinen adekvatno treningo kodolenge so keren buti ande justicijaki administracija, policija thaj manusha so keren buti an phanglipe.
Artiklo 14 – Manusheski slobodija thaj siguriteto
E Thema trubuj te sigurinen e manushenge disabilitetosar, upral jekh funda javerencar te:
Len pengiri slobodija thaj siguriteto;
Naj te oven deprivirime kotar pengi slobodija thaj sako jekh chhinavipe pe lengiri slobodija ka ovel mamuj o kanuni, thaj nikana o disabiliteto nashti te dikhel pes sar slobodijakoro limitiribe.
E Thema trubuj te sigurinen kaj e manusha saven isi disabiliteto naj te oven chhinavde kotar lengi slobodija trujal nisavo procesi thaj von si jekh sa e javera manushencar kolenge e internacionalno manushikane hakajencar si garantirime olengiri slobodija thaj sar vi phenen e principura katar kodi Konvencija.
Artiklo 15 – Slobodija katar i tortur, bimanushikano tretmano vaj maripen
Khonik nashti te ovel subjekto vash tortura, bimanushikano tretmano vaj maripen. Dureder, khonik nashti vi te ovel subjekti ko varesave medicinakere eksperimentija vaj javer eksperimentija manushencar.
E Thema trubuj te keren efektivno legislativa, administracija, krisaripe, ja pale vaver aktivitetija te shaj te keren preventiva thaj e manusha disabilitetoncar ma te oven subjekto katar i tortura, bimanushikano tretmano, ja palem maripen.
Artiklo 16 – Slobodija katar eksploatiribe, maripen/violenca/ thaj bilachhipe
E Thema trubuj te keren sa e aktivitetija vash lachhi legislativa, administracija, socijalno, edukacijakere ja vaver varesave aktivitetija te shaj te protektirinel e manushen saven isi varesavo disabiliteto kotar sa e formi eksploatacijatar, maripenestar vaj bilachhipnastar, leindoj kate vi e gender aspekton.
E Thema trubuj vi te keren sa e aktivitetija te shaj te keren preventiva kotar sa e formi vash eksploatiribe, maripen vaj bilachhipen kodolesar so ka sigurinel, inter alia, lachhe formi gender thaj bershengoro senzibilno asistencija thaj suporto vash e manusha disabilitetoncar thaj vash lengere familije trujal provizije katar e informiribe thaj educiribe vash kodo sar te prendjarel pes thaj te phenel pes savi te ovel eksploatacija, maripe vaj bilachhipe. E Thema trubuj te sigurinen kaj e protekcijakere servisija si vi gender senzibilne.
Te shaj te kerel pes preventiva pe sa e eksploatacijakere formi, maripen vaj bilachhipen, e Thema trubuj te sigurinen kaj sa e programura dizajnirime te oven serviso e manushenge saven isi varesavo disabiliteto, ka oven efektivno monitoririme kotar e independentna autoritetija.
E Thema trubuj te keren sa e aktivitetura te shaj te promovirinenfizikano, kognitivno ja palem psihologikano sasljaripe, rehabilitiribe thaj socijalno reintegracija vash e manusha disabilitetoncar save so sasa zhertvi kotar savi vi te ovel forma eksploatacijatar, maripnastar vaj bilachhipastar, leindoj kate vi e provizijen kotar e protektiribaskere servisija. Gasavo sasljaribe thaj reintegracija trubuj te kerel pes ande specijalizirime khera vash sastipe thaj te ikerel pes e manushengoro digniteti, sar vi te lel pes ani godji e gender trubujimata.
E Thema trubuj te keren efektivno legislative thaj politike thaj te ovel olen fokuso upral e djuvlja thaj chhave, te shaj te sigurinen kaj i eksploatacija, maripen thaj bilachhipen mamuj e manusha saven isi disabiliteto ka ovel identificirimo thaj ka ovel dendino pe krisaripe.
Artiklo 17 – Protektiribe pe manusheskoro digniteto
Sako jekhe manushe disabilitetosar isi hakaj te ovel respektirimo vash leskoro vaj lakoro fizikano thaj mentalno integriteto upraj jekha-jekh baza sa e javerencar.
Artiklo 18 – Slobodija vash mishkipe thaj nacionaliteto
E Thema trubuj te prendjaren e hakaja e manushengo disabilitetosar vash lengi slobodija ko phiripe/mishkipe/, pi slobodija von korkore te phenen kote ka trajin/djivdinen/ thaj savo nacionaliteto ka len, upral jekh funda sar sa e javera manushen, lindoj kate vi te sigurinel pes e manushenge saven so isi varesavo disabiliteto te:
Ovel olen hakaj te roden vaj te pharuven pengoro nacionaliteto thaj olengoro nacionaliteto nashti te dikhel pes kotar olengoro disabiliteto;
Oven andi situacija korkore te keren pengere dokumentura vash lengoro nacionaliteti vaj javere dokumenton vash identificiribe, vaj te roden korkore imigracijakere procedure. Khonik nashti upral lengoro disabiliteti te chhinavel olendar e vakerdine hakaja;
Shaj te ikljoven avrijal pengoro them vaj te phiren ano javer them;
Iranen pes palpale an lengo them thaj khonik nashti te harnjarel olendar olengoro hakaj sostar isi olen varesavo disabiliteto.
E chhavore so ka oven bijame disabiitetosar trubuj te oven registririme pali olengoro bijandipe thaj isi olen hakaj te ovel olen alav, te roden peske nacionaliteto thaj isi olen hakaj te oven arakhline kotar lengo dad thaj dej.
Artiklo 19 – Te djivel pes independentno thaj te ovel pes kotor komunitetatar
E Thema, djaindoj pali kodi Konvencija prindjaren jekh hakaja vash sa e manusha disabilitetoncar te djiven an pengere komunitetija sar savore javer manusha thaj shaj sar sa e javera te keren efektivno aktivitetija thaj te len sa e hakajen, sar vi te keren participiribe an komuniteto thaj ande them, sar vi te sigurinel pes kaj:
E manushen disabilitetoncar ka ovel shajipe te arakhen korkori peske than djivdipaske thaj kasar ka djivdinen thaj khonik nashti phenel olenge kote thaj sar ka djivdinen;
E manushen disabilitetoncar ka ovel akseso pe sa e khereskere thaj komunitetakere servisija thaj ma te djivdinen ande izolacija vaj segregacija kotar e komuniteta;
E servisija ande komuniteta si vash savore so djiven ani komuniteta, leindoj kate vi e manushen saven so isi disabiliteto.
Artiklo 20 – personalno mobiliteto
E Thema trubuj te keren efektivno aktivitetura te sigurinen o personalno mobiliteto majbare independencijasar vash e manusha disabilitetosar leindoj kate vi akala aktivitetura:
Te keren fasilitacija upral e personalno mobiliteto vash e manusha saven isi disabiliteto pe vrama savi so e manushenge ka avel mishto;
Te keren fasilitacija vash akseso pe manusha disabilitetosar vash kvalitetno zhutipe an mobiliteto, tehnologije thaj forme kotar djivdipaskiri asistencija, thaj sa kodo ma te ovel but kuch;
Te keren treningoja vash mobiliteto manushenge saven isi disabiliteto thaj vi vash e manusha save so keren buti manushencar saven isi disabiliteto;
Te motivirinen e entiteton save so producirinena aparatija vash kodola manusha te len ani godi sa e aspektija phangle e mobilitetosar vash manusha disabilitetosar.
Artiklo 21 – Slobodija te phenel pes i opinija thaj te avel pes dji ki informacija
E Thema trubuj te keren sa e aktivitetija te sigurinen e manushenge saven isi disabiliteto te shaj te phenen pengoro gindo/opinija/ thaj te ovel olen slobodija te roden thaj te resen informacije thaj ideje sar sa e javera manusha thaj trujal sa e formi katar i komunikacija, sar so si vakerdino ano artiklo 2 kadale Konvencijatar, leindoj ani godi vi kodo so e Thema trubuj te:
Den pes informacije vash e generalno publika thaj vash e manusha disabilitetosar pe drom savo so von shaj te hacharen thaj pe sa e formatija thaj tehnologije save si pashe dji pe sa e disabilitetija bizi te rodel pes olendar love;
E informacije te den pes pe chhib savi so haljovena e manusha disabilitetosar sar so si i chhib vastencar, Brajeskiri abeceda, augentativno thaj alternativno komuniciribe thaj sa e javer formatija thaj modelija ki komunikacija;
Te motivirinen pes e privatnikane entitetija te den servisija vash e generalno publika, leindoj kate vi e Internete, te shaj te del pes avri informacija pe save formatija shaj e manusha te len i informacija;
Te motivirinen pes e mediumija thaj e provajderija informacijengo trujal o Internet te den avri e informacije te shaj vi e manusha disabilitetoncar te haljoven;
Te prindjarel pes thaj te promovirinel pes i chhib vastencar.
Artiklo 22 – Respekto vash privatnipe
Nijekh manush disabilitetosar, bizi te dikhel pes kote trajil/djivel/ nashti te ovel subjekto ani bikanuneskiri interferencija oleskere privatno djivdipasar, familijasar, kheresar vaj ki korespondencija e javere manushencar, ja pale, vareko te kerel atako upral leski pakhiv thaj reputacija. E manushen disabilitetosar isi hakaj te len protektiribe kanunestar te achhile pes gasave atakura.
E Thema trubuj te den privatnost e personaleske, sastipe thaj ani informacije vash rehabilitiribe e manushengo, upral jekh funda sar sae javera manushenge.
Artiklo 23 – Respekti pe kher thaj familija
E Thema trubuj te keren efektivno thaj lachhe aktivitetura te eliminirinen i diskriminacija mamuj e manusha saven isi disabiliteti pe sa e sfere, ki phrandin, familija thaj privatnikane relacije, upral jekha-jekh baza sar sa e javerenge, thaj te sigurinel kaj:
O hakaj e manushengo disabilitetosar ka ovel respektirimo vash kodo te phrandinen pes thaj te keren pengiri familija, thaj kodo te keren slobodijasar;
O hakaj vash kodo te keren korkore penge decizija sode chhavore ka ovel olen, kote ka djiven, te resen sa e informacije vash reprodukcija thaj familijakoro planiribe, so ka anel dji pe kodo te respektirinel pes vi kodo hakaj;
E manusha disabilitetosar, leindoj kate vi e chhaven te dikhen pes upral jekha jekh funda sar e javera manusha.
E Thema khamela pes te sigurinen e hakajen thaj e responsibilitetura e manushengo saven isi disabiliteti, vi kana von khamen te len chhavores kotar o kher vash e chhave bizi daj thaj bizo dad, te djan pali e nacionalno legislativa thaj te protektirinel pes e chhvengoro majlachho interesi. E Thema trubuj te den vi asistiribe e manushenge disabiletetosar kana von ka keren performiribe an peskere responsibilitetija sar dad thaj daj.
E Thema trubuj te sigurinen kaj e chhaven disabilitetosar ka ovel jakha-jekh hakaj thaj respekto pe familijakoro djivdipe. Te shaj te respektirinel pes kodo hakaj thaj te kerel pes preventiribe upral kodole hakajeskor phageripe thaj e chhavengoro segregiribe, e Thema khamela pes te den ki vrama informacije, servisija thaj suporto e chhavenge disabilitetoncar thaj olengere familijenge.
E Thema khamela pes te sigurine kaj e chhavora naj te oven ulavdine kotar pengere dada thaj daja mamuj olengi voja. Te trubuj te avel dji pe jakh gasavi separacija trubuj te djal pes pal o kanuni/zakono/ thaj te dikhel pes save si e malachhe chhavengere interesija. Numa, nikana, shoha, nashti e chhavore te ulaven pes familijatar, numa kodoleske sostar olengere dades vaj daja isi varesavo disabiliteti.
E Thema, pe kodola familije kote so e chhavenge disabilitetosar i familija nashti te del lachhi grizha thaj sama, ka arakhen drom ani buhleder familija te den e chhovres ande familijako trujalipe.
Artiklo 24 – Edukacija
E Thema prindjaren e manushengoro hakaj vash edukacija. Kodi edukacija vash e manusha disabilitetosar trubuj te kerel pes bizi diskrminacija thaj upral funda vash jekh shajipena savorenge. E Thema khamela pes te sigurinen jekh inkluzivno edukacijako sistemo pe sa e djivdipaskere nivelija thaj te direktirinel pes upral:
Sasto zuraripe ko manushengo potencijali, upral sa e respektija kotar e manushikane hakaja, fundamentalno slobodije thaj javeripa mashkar e manusha;
Zuraripe e manushengo disabilitetoncar, zuraripe ko lengoro personaliteto, talenti thaj kreativibe, sar vi vash olengere mentalno thaj fizikane zora, te shaj te resen pengo potencijali;
Te motiviinen pes e manusha disbilitetoncar te len efektivno thaj sasti participacija ando them/societa/.
Te resen pes kodola hakaja, e Thema trubuj te sigurinen kaj:
E manusha disabilitetosar naj te oven crdime pe rig kotar o generalno edukacijakoro sistemo numa kodoleske sostar isi olen disabiliteto, thaj e chhavore disabilitetosar naj te crden pes kotar bilovengi fundavni edukacija, vaj kotar mashkaruni edukacija, numa kodoleske sostar isi olen disabiliteti;
E Manushen disabilitetosar ka shaj te resen dji pe inkluzivno, kvalitetno thaj bilovengi fundavni thaj mashkaruni edukacija upral jekh baza/funda/ sar sa e javerenge ande komuiteta kote so djiven e manusha disabilitetosar;
Ka ovel dendini akomodacija e manushenge saven isi disabiliteti;
E manusha disabilitetosar ka resen suporto ano generalno edukacijako sistemo, te shaj te len efektivno educiribe;
Ka keren pes zora te zhutil pes individualno, te shaj manushenge te del pes lachho thaj efektivno trujalipe ano edukacijako sistemo thaj te resen dji pe sasti inkluzija ano them.
E Thema khamela pes te den shajipe e manushenge disabilitetosar te sichon djivdipaskere thaj socijalne butja te shaj korkore te len sasti participacija andi edukacija thaj sar membrura/manusha/ kotar pengere komunitetija. Kodoleske e Thema trubuj te keren aktivitetija, sar so si:
Zhutipe te sichon e Brajeskiri abeceda, alternativno skrinisariba, augmentativne thaj alternativno modija, formatija vash komuniciribe, orientiribe thaj te del pes olengesuporto thaj mentoringo;
Fasilitiribe te sichon i chhib vastencar thaj te promovirinen e lingvistikane identitete ande kashuki komuniteta;
Siguripe vash kodo kaj manusha astarde edukacijasar, specijalno e chhave save so chi dikhen, chi ashunen, ka shaj te len sa e shajipena te sichon varesavi chhib vash komuniciribe thaj te del pes olenge gasavo trujalipe te shaj vi majodorig te phiren ani edukacija so ka zurarel olengo akademikano thaj socijalno zuraripe.
Cilosar te sigurinel pes realiziribe pe kodola hakaja, e Thema khamela pes te keren adekvatno aktivitetija, te den buti e sicharenge, leindoj kate vi e sicharen saven isi varesavo disabiliteti, save si kvalificirime te sicharen pe chhib vastencar vaj pe Brajeskiri abeceda, thaj te trenirinel profesionalno manushen save ka keren buti kodole manushencar pe sa e nivelura katar i edukacija. Gasave treningura trubuj te vazden e manushengi sama vi von te sich!on varesave augmentativno thaj alternativno modija, formatija ki komunikacija, edukacijakere tehnike thaj materijalija save shaj te den suporto e manushenge disabilitetoncar.
E Thema te sigurinen kaj e manusha disabilitetoncar shaj te aven dji pe generalno edukacija, vokacijakere treningoja, edukacija vash e phure manusha, bizi te kerel pes upri lende savi vi te ovel diskriminacija. Thaj pe agor, e Thema musaj vi te den adekvatno akomodacija pe sa kodo vash e manusha disabilitetoncar.
Artiklo 25 – Sastipe
E Thema prindjaren kodo kaj e manushen disabilitetoncar isi hakaj te len sa thaj e majuchhen standardon ano sastipe bizi diskriminacija vash lengoro disabiliteto. E Thema trubuj te keren sae aktivitetija te sigurinen e manushenge disabilitetoncar akseso/avibe/ dji pe sastipaskere servisija, leindoj kate vi e rehabilitacija ano sastipe. Specifikanes, e Thema trubuj:
Te den e manushenge disabilitetoncar shajipe jakh sar e javerenge, te resen kvaliteto thaj uchhe standardija ano sastipe thaj sastipaski sama bilovengo, leindoj kate vi e areja sar so si o seksualno thaj reprodukciribaskoro sastipe thaj publikane sastipaskere programija;
Te del sa kodola satipaskere servisura e manushenge disabilitetoncar save so trubuj olenge, ikerindoj ani godi save disabilitetoske trubuj savi sastipaski sama, sar vi te chhinaven o majodorutno olengo disabiliteto vaj nasvalipe;
Sa kodola servisura te del so shaj pasheder e manushenge saven isi varesavo disabiliteti. Pasheder dji pe lengi komuniteta thaj pashe dji lenge gava;
Te del sastipaskere profesionalcon te shaj te den so shaj majuchho kvaliteti ani sastipaski sama e manushenge disabilitetosar, inter alia, te vazden e manushengeri sama vash akale manushengere hakaja, digniteto thaj avtonomija, sar vi vash olengere trubujimata, te promovirinen etikane standardura vash e publikano thaj vash e privatnikano sastipe;
Te chhinavel savi vi te ovel diskriminacija mamuj e manusha disabilitetoncar vash olengoro sastipaskoro siguripe garantirimo nacionalno kanunesar, thaj kodo te kerel pes ko jekh lachho thaj fer drom;
Te kerel diskriminacijakoro preventiribe an sastipaskere servisija, habe vaj pijimata upral i baza kaj von si manusha disabilitetosar.
Artiklo 26 – Habilitiribe thaj rehabilitiribe
E Thema trubuj te ekren lachhe thaj efektivno aktivitetija, leindoj kate vi suporti, vash e manusha disabilitetoncar, te shaj te len korkorutnipe dji ko maksimumi, sasti fizikani, mentalno, socijalno thaj vokacijaki zor, thaj sasti inkluzija thaj participacija ko sa e aspektija djivdipastar. Te resen kodo, e Thema khamela pes te organizirinen komprehenzivno habilitiribe thaj rehabilitiribe, servisija thaj programija vash kodo, specifikane ande areje sar so si o sastipe, bucharipe, edukacija thaj socijalno servisija, thaj kodola servisija thaj programija trubuj te:
Astaren so shaj angleder, kotar tikne bersha, thaj te oven bazirime upral jekh multidisciplinarno drom vash e individualcongere trubujimata thaj zora;
Den suporto vash participiribe thaj inkluzija ande komunitetija pe sa e themeskere/socijalno/ aspektija, ka oven volontarno thaj vash sa e manusha saven so isi varesavo disabiliteti save so djiven ande foro, vaj ando gav.
E Thema trubuj te promovirinen zuraripe thaj te inicirinel treningoja vash e profesionalcija thaj manusha save so keren buti ki habilitacija thaj rehabilitacija.
E Thema khamela pes te promovirinen o djanibe thaj te lel sae tehnologijen dizajnirime vash e manusha disabilitetoncar, save ka shaj te len pes an lengi habilitacija thaj rehabilitacija.
Artiklo 27 – Buti thaj bucharipe
E Thema prendjarena o hakaj e manushengo disabilitetoncar vash buti, upral jekh baza sar sa e javernge; kodo lel andre vi o shajipe te keren korkore buti thaj te keren love. E Thema majodorig, trubuj te arakhen thaj te promovirine o hakaj vash e buti, vi pe kodola thana kote so shaj te kerel buti varesavo manush disabilitetosar, trujal i aktielno legislativa te, inter alia:
Te chhinavel thaj stopuil e diskriminacija kerdini upral olengoro disabiliteto vash sae formi kotar butikeribe, leindoj kate vi e kondicije bukjake, keribe buti, kariera thaj sasto butjakoro trujalipe;
Te protektirinel e hakaja e manushengo saven isi disabiliteti upral jekh baza javerencar, te del lachhe butjakere kondicije, leindoj kate e jekh shajipena te len love sar so lena vi e javera manusha vash kodi buti thaj sa so si phanglo olengere butjasar;
Te sigurinel kaj e manusha disabilitetoncar ka shaj te oven gende/membrura/ anobutjarnengere unije thaj sindikatija, sar so shaj te keren sa e javera;
Te del shajipe e manushenge disabilitetoncar te len efektivno akseso/avipe/ dji pe generalno tehnikane programija, servisija thaj vi majodorig te mangle te phiren pe treningora;
Te promovirinel shajipena vash arakhibe buti thaj kariera vash e manusha saven so isi disabiliteti ande butjakoro marketi thaj te del asistencija ko arakhibe buti;
Te promovirinel shajipena vash korkore te keren penge buti vaj bizniso, ja palem te keren kooperacija javerencar;
Te den buti manushenge saven so isi disabiliteti ko publikano sektoro;
Promovirinel arakhibe buti vash kodola manusha ande privatnikano sektoro trujal e adekvatno politike thaj aktivitetija, save so shaj andre te len vi afirmativno akcijakere programija;
Sigurinel pes kaje manushenge disabilitetoncar ka del pes lachhi akomodoaacija thaj trujalipe an lengo butjako than;
Te promovirinen e manushen savi aba isi varesavi eksperienca ano phutardino marketo butjako;
Te promovorinen vokacionalno thaj profesionalno rehabilitacija thaj programija vash e manusha saven so isi varesavo disabiliteti.
E Thema trubuj te sigurinen kaj e manusha disabilitetoncar naj te oven sklavuri/robura/ thaj ka oven protektirime sar sa e javera manusha kotar keribe buti zorasar.
Artiklo 28 – Adekvatno djivdipaskere standardija thaj socijalno protektiribe
E Thema prindjarena o hakaj vash manusha disabilitetoncar vash adekvatno djivdipaskere standardija lenge thaj olengere familijenge, leindoj kate vi adekvatno haben, sheha, cohi thaj khera, shajipasar e manusha te lachharkeren pengere djivdipaskere kondicije thaj te dikhel kodo hakaj ma te ovel phagerdino vaj kerdini savi vi te ovel diskriminacija kerdini kodolekse sostar olen isi disabiliteto.
E Thema prendjarena vi o hakaj vash e manusha disabilitetosar pe socijalno protektiribe thaj kod hakaj te len bizi varesavi diskriminacija vash lengoro disabiliteti, thaj te keren pes phundre vash promocija ko realiziribe kodole hakajesko, leindoj kate vi kodola aktiviteton:
Te sigurinel pes e manushenge disabilitetoncar aksesi/avipe/ dji pe vuzho paj pijbaske thaj javera servisija thaj asistencija relatirimi/phangli/ olengere disabilitetosar;
Te sigurinel pes avibe e manushengo disabilitetosar, specijalno e djuvlenge thaj chhajenge disabilitetosar thaj phureder manushenge disabilitetosar, dji pe socijalno protekcijakere programija thaj programija vash e chorolipaskoro harnjaripe;
Te sigurinel pes avibe/akseso/ lenge thaj lengere familijenge save djiven ano chorolipe, dji pe asistencija
Themestar, leindoj kate vi treningura save so trubuj olen, finansijengiri asistencija thaj sama;
Te sigurinel pes kodole manushengo avipe/akseso/ dji pe publikane kherengere programija;
Te sigurinel pes jkeha-jekh avibe di pe sa e beneficije thaj prograija.
Artiklo 29 – Participirbe/lejbe than/ ko politikano thaj publikano djivdipe
E Thema trubuj te garantirinen e manushenge disabilitetoncar olengere politikane hakaja thaj e shajipena te len kodola hakaja sar sa e javera manusha thaj specijalno te:
Sigurinen kaj e manusha disabilitetosar shaj efektivno thaj lachhe te participirinel ande politikano thaj publikano djivdipe sar e javera, direktno vaj trujal olengere reprezentantura, leindoj kate o hakaj thaj o shajipe e manusha disabilitetosar te shaj te alusaren thaj te oven alusarde, inter alia, kodolesar so:
Sigurinel pes alusaribaskere procedure, materijalija save so von shaj te hacharen;
Protektirinel pes o hakaj e manushengo disabilitetoncar te alusarel korkoro ande elekcije vaj publikane referendumija bizi te chhinavel pes lesko hakaj thaj te ovel olen shajipen te len sa e tehnologije thaj butja so shaj lokheder te anel olen vash jekh efektivno participacija;
Garantirinel pes olenge slobodno eksperesija e manushengi sar elektorija thaj pe agor, kote so trubuj thaj kote so ka roden korkore e manusha disabilitetoncar;
Promovirinen aktivno jekh trujalipe kote so e manusha disabilitetoncar shaj efektivno thaj sasto te participirinen ande sa e publikane butja, bizi diskriminacija thaj pe jekh funda sar e javera manusha, te motivirinel olengiri participacija leindoj kate vi:
Participiribe ko na-gavernoskere organizacije thaj asocijacije save si aktivne ko publikano thaj politikano djivdipe ando them, sar vi ande aktivitetija thaj administracija ande politikane partije;
Te keren pengere vaj te oven membrura ko organizacije vash manusha saven so isi disabiliteti thaj te prezentirinen e manushen disabilitetosar pe internacionalno, nacionallno thaj lokalno nivelura.
Artiklo 30 – Participiribe an kulturako djivdipen, rekreacija thaj sporti
E Thema prindjarel vi e manushengo disabilitetoncar hakaj vash kodo te len than upral jekh baza sar e javera, ande kulturako djivdipen thaj khamela pes te kerel adekvatno aktivitetija te sigurinel kaj e manusha disabilitetoncar ka:
Shaj te aven dji ko kulturakere materijalija pe formato savo von hacharen;
Ovel olen akseso dji pe televizijakere programija, filmi, teatro thaj ajvera kulturakere aktivitetija pe formato savo so ka hacharen;
Shaj te aven dji pe thana kote so ikerena pes e kulturakere aktivitetija, sar so si e tatrura, muzeumija, kino, thaj turistikane servisija, thaj kobor so shaj te shaj te aven dji pe hisotrikane monumentija saven isi bari importanca ki nacionalno kultura.
E Thema khamela pes te keren adekvatno aktivitetija te shaj e manusha disabilitetoncar te zuraren thaj buhljaren pengo kreativiteto, artistikano thaj intelektualno potencijali, na numa korkori peske, numa vi vash barvaleder kulturako them
E Thema trubuj te keren adekvatno phundre, djaindoj pali internacionalno kanuni/zakono/ te sigurinen kodole manushengoro intelektralno barvalipe thaj ma te khuven pes diskriminacijakere barierencar.
E manusha disabilitetosar te shaj sar e javera manusha te zuraren pengoro kulturakoro thaj lingvistikakoro identiteti, leindoj kate i chhib vastencar thaj e kashuka kultura.
Te shaj e manusha disabilitetoncar te participirinen khetane e javera manushencar ande rekreacijakere thaj sporteskere aktivitetija, e Thema trubuj te keren adekvatno aktivitetija:
Te motivirinen thaj te promovirinen kobor so shaj sasti participacija e manushenge disabilitetonca pe sa e sportikane aktivitetija pe sa e nivelura;
Te sigurinen kaj e manushen disabilitetoncar ka ovel shajipe te organizirinen, zurakeren thaj te participirinen an specifikane olenge sporteskere thaj rekreacijakere aktivitetija, kodolesar so ka keren pengere treningoja thaj resorsija;
Te sigurinel pes kaj e manushen save isi disabilitetija shaj te aven dji pe sporteskere, rekreacijakere khera;
Te sigurinen kaj e chhaven disabilitetoncar ka ovel jekh akseso sar e javera chhavoren te khelen, te rekreirinen pes thaj te keren pengere sportikane aktivitetija vi ande shkola/sikljovni/;
Te sigurinen kaj e manusha disabilitetoncar shaj te aven dji pe servisija kodolendar save so organizirinena rekreacijakoro turizmo thaj sporteskere aktivitetija.
Artiklo 31 – Statistike thaj informacijengo khedipe
E Thema khamela pes te kheden informacije, leindoj kate vi e statistika te shaj te formulirinen thaj te implementirinen politike thaj te den efekto an kodi Konvencija. O procesi vash informacijengoro khedipe trubuj te:
Te djal pali e legalno procedura, leindoj kate vi e legisacija vash e informacijengoro protektiribe te sigurinel pes respekto thaj privatnipe e manushengo saven isi disabilitetija;
Djaindoj pali e internacionalno akceptuime norme te protektirinen pes e manushikane hakaja thaj e fundamentalno slobodije sar vi e etnikane principija kana khedena pes gasave informacije;
E informacije khedime djaindoj pali kodo artiklo trubuj te ovel disegregirimi thaj te lel pes te zhutil te implementirinel pes e Themeskiri obligacija teli kodi Konvencija thaj te identificirinen pes thaj te adresirinen pes e barierre saven arakhena e manusha disabilitetoncar.
E Themen trubuj te ovel responsibiliteto te den shajipe e manushenge kolen isi disabiliteto te shaj te aven dji pe kodola informacije.
Artiklo 32 – Internacionalno kooperacija
E Thema prendjarena i importanca kotar e internacionalno kooperacija thaj gasave kooperacijakoro promoviribe, cilosar e nacionalno zora vash realiziribe e cilon save si vakerdine an kodi Konvencija. Majodorig, te lel efektivno aktivitetija mashkar e Thema thaj ko partneriribe relevantno internacionalno organizacijencar, specifikane e organizacijencar vash e manusha disabilitetoncar. Gasave aktivitetija, shaj te len andre, inter alia:
Siguripe kaj i internacionalno kooperacija, leindoj kate vi e programon vash zuraripaskere programija, si phutarde vash e manusha disabilitetoncar;
Te zhutil pes i fasilitacija thaj suporto ko kapacitetoskoro vazdipe, ulavipe informacijengo, eksperiencongo, trening programongo thaj majlachhe praktikongo;
Deindoj dumo pe gasavi kooperacija vi ande tehnikano djanibe thaj vigjani/nauka/;
Te del, kote so trubuj, tehnikani thaj ekonomikani asistencija, ulavipe tehnologijengo thaj e tehnologijengo transferi.
E provizije kotar kodo artiklo si bizi stereotipura pe obligacije e Themngi thaj si telal e obligacije kodola Konvencijaki.
Artiklo 33 – Nacionalno implementiribe thaj monitoringo
E Thema, djaindoj pali olengoro organizacijako sistemo, shaj te keren jekh vaj buteder fokalno punktija ano gaverno vash sa e butja phangle kodole Konvencijakere implementacijasar thaj majodorig shaj te kerel koordinacijakere mehanizmura te kerel fasilitacija vash e akcije pe but sektorura thaj pe diferentno/javereder/ nivelura.
E Thema, djaindoj pali lengere legalne thaj administracijakere sistemija, shaj ano pengo them te keren nekobor independentno mehanizmura te promovirine, te protektirinen thaj te monitoririnen kadale Konvencijako implementiribe. Kana ka dizajnirinen pes gasave mehanizmura e Thema trubuj te ikeren ani godji e principura an e nacionalno sistemongoro funkcioniribe vash protektiribe thaj promoviribe pe manushikane hakaja.
O civilno them, specifikane e manusha disabilitetoncar thaj olengere reprezentativno organizacije, trubuj te oven involvirime thaj te len participacija ko monitiriribaskoro proceso.
Artiklo 34 – Komiteto vash e Hakaja e Manushengo Disabilitetoncar
Trubuj te ovel keredino Komiteto vash e Hakaja e Manushengo Disabilitetoncar (majodorig ko teksto “Komiteti”) savo so ka lel sama vash sasto funkcioniribe.
An kodo Komiteto, djaindoj pali kodi Konvencija, trubuj te khuven desh thaj duj manusha – ekspertura. Pali e ratificiribe kodole Konvencijako, e manushengo numero an kodo Komiteto trubuj te bajrol vash shov javera thaj te avel pes dji pe maksimumo kotar desh thaj ohto manusha.
E manusha ano Komiteti trubuj te den pengo sasto personalno kapaciteto thaj trubuj te ovel olen uchho moralo/etika/ an kodi areja savi uchharela o Komiteto. Kana ka nominirinen pengere kandidatija e Thema si akhardi te den provizija ko artiklo 4.3 kadale Konvencijatar.
E manusha ano Komiteto trubuj te oven alusardine kotar e Thema, ikerindoj ani godji adekvatno geografikani distribucija, reprezentiribe kotar e javereder forme thaj principija katar e legalno sistemija, te ovel balansirimo gender reprezentacijasar thaj participacijasar katar ekspertura saven isi disabiliteto.
E manusha ano Komiteti trubuj te oven alusarde garavde alusaribasar katar e lista e manushengi nominiririmi katar e Thema so arakhline pes pali e Konferencija e Themengiri. Pe kodola khidipena, kote so duj kotar e trin kotora Themendar shaj te keren kvorumo, e manusha elektirime ko Komiteto trubuj te oven kodola save so resline majbaro numero kotar e vote thaj apsolutno butipe katar e reprezentantura Themendar save so alusaren.
O inicijalno alusaripe shaj te ikerel pes na dureder kotar e shov chhon pali o datumo kana i Konvencija ka lel zor. Majcera shtar chhona angleder kodo datumo vash alusaribe, o Generalno Sekretari ande Khetanutne Nacije trubuj te adresirinel lil dji pe Thema akharindoj te keren nominacija an avutne duj chhona. O Generalno Sekretari trubuj te kerel preparacija lista kotar sa e nominiririme manusha, manushendar nominiririme e Themendar thaj trubuj te bichhavel e Themenge.
E manusha ano Komiteto trubuj te oven alusarde vash shtar bersh. Saj te oven vi jakhvar alusarde numa jekh drom. Sar te si, e majanglune shov manusha shaj te oven ano Komiteti numa duj bersh, pali e avguni elekcija. E manushengere anava shaj te oven alusarde kotar e Prezidento e Komitetosko, djaindoj pali o pragrafo 5 kodole artiklostar.
O alusaribe e shove manushengo ano Komiteti shaj te djal pali regularno alusariba, sar so phenen e provizije kodole artiklostar.
Kana jekh manush katar o komiteti merel, vaj korkoro phenel kaj nashti majodorig te ovel membro, o Them savo so nominiringja akale manushes trubuj te del javeres save so isi kvalifikacije so rodena pes ano kodo artiklo te shaj te lel lesko than.
O Komiteto korkoro kerel peske lil sar te kerel e procedure.
O Generalno Sekretari ko Khetanutne Nacije trubuj te arakhel fasilitacija te shaj kodo Komiteto te kerel buti thaj akharela pe avgo khidipe.
Kana i Generalno Asambleja dikhel kaj si kerdino o Komiteto sar so phenel kodi Konvencija, e Khetanutne Nacije dela resursija vash leski buti thaj dela importanca ki Komitetoskiri buti.
E manusha Komitetostar shadj te len fasilitacije thaj imuniteto katar e Khetanutne Nacijengiri misija thaj vash kodo ani kodi Konvencija skrinisarela vash e Privilegije thaj Imuniteto ande Khetanutne Nacije.
Artiklo 35 – E Themengere reportija
Sako jekh Them pali o Generalno Sekretari ende Khetanutne Nacije, shaj te del reporto vash pengere aktivitetija thaj e efektija save si kerdine djaindoj pali kodi Konvencija thaj vi vash o progresi so si kerdino.
Djaindoj pali kodo, sako jekh Them trubuj te del reporti sakola shtar bersh thaj vi kana o Komiteti ka rodel e themestar.
O Komiteti trubuj te lel decizija vash kodo so ka ovel ano reporti.
O Them so aba dija inicijalno reporti dji ko Komiteti, ano pesko subsekventno reporti trubuj vi jekhvar te phenel kodola informacije. Kana keren preparacija ko reporti vash o Komiteti, e Thema si akhardine te keren pengo raporti ko jekh transparentno drom thaj te djal pali o artiklo 4.3 phendino an kodi Konvencija.
E reportija shaj te phenen vi vash e faktorija thaj e pharipena save so kerdine phareder e obligacije so trubuj tekerel o them djaindoj pali kodi Konvencija.
Artiklo 36 – E reportengi konsideracija
Sako jekh reporti trubuj te ovel dikhlino kotar o Komiteti savo so shaj vi te del sugestije thaj generalno rekomandacije vash o reporti thaj pesko gindipe te bichhavel e themeske savo kerel kodo reporto. O Them trubuj palpale te del informacija thaj te bichhavel lil dji ko Komiteti. O Komiteti vi majodorig shaj te rodel Themestar informacije vash kodo sar implementirinela pes kodi Konvencija.
Te kerdinas o Them submisija e reporteskoro, o Komiteto shaj te phenel e Themske kaj trubuj vi majodorig te djal pali implementcija e Konvencijako an pesko Them thaj upral e informacija Komitetostar trubuj vash trin chhona te bichhavel pes vi jekhvar o reporto. O Komiteto shaj te akharel e Themn te participirinel pe gasavi jekh egzaminacija. Te na kerdijas kodo o Them, ka djal pes trujale paragrafo 1 thaj e provizije so ikljona lestar.
O Generalno Sekretari ko Khetanutne Nacije shaj te bichhavel e reportira pe sa e javera Thema.
E Thema shaj pengere reporton te del phutardes dji pe buhleder publikumo thaj te lel sugestije vash e generalno rekomandacije phangle kodole reportesar.
O Komiteto shaj te prebichhavel o reporti thaj dji pe specijalizirime agencije, te arakhljas kaj trubuj te kerel kodo, dji pe fondija thaj programija ande Khetanutne Nacije thaj javera kompetentno grupe, te trubujas te lel majodorutne tehnikane sugestije thaj asistencija, pali e Komitetoskiri obzervacija thaj rekomandacije.
Artiklo 37 – Kooperacija mashkar e Thema thaj o Komiteti
Sako jekh Them trubuj te kerel kooperacija e Komitetosar thaj te del asistencija te phergjon olengo mandato.
Ki relacija e Themencar, o Komiteto shaj te del gindipe vash o drama sar te dopherel pes o nacionalno kapaciteti vash implementiribe kodle Konvencijaki, leindoj kate vi e internacionalno kooperacija.
Artiklo 38 – E Komitetoskere relacije javere butjake gruponcar
Cilosar te avel pes dji ki efektivno implementiribe katar kodi Konvencija thaj te motivirinel pes internacionalno kooperacija te shaj te uchharel pes kodi Konvencija:
E specijalizirime agencije thaj e javera Khetanutne Nacijengere organija shaj te oven reprezentirime thaj te len konsideracija vash e implementiribe katar e provizije so ikljona kodole Konvencijatar, so si vi olengo mandato. O Komiteto shaj te akharel e specijalizirime agencijen thaj e javeren kompetentno grupon thaj olendar te lel ekspertsko gindipe vash e Konvencijaki implementacija ande kodola areje/sfere/ kote so isi ole mandato.
O Komiteto an pesko mandato, shaj te konsultirinel, kote so trubuj, vi javere relevantngo organon save keren buti teli internacionalno manushikane hakajengere phangle vorbi, te shaj te sigurinel reportesko legaripasko lil, sugestije thaj rekomandacije, te shaj ma te kerel dupliciribe an peskiri funkcija.
Artiklo 39 – E Komitetoskoro reporti
O Komiteto trubuj te kerel reporti sako duj bersh thaj te del ki Generalno Asambleja thaj ko Ekonikano thaj Socijalno Konsili vash peskere aktivitetija, thaj shaj te kerel sugestije thaj generalno rekomandacije bazirime upral e reportija thaj informacije so resljas kotar e Thema. Gasave sugestije thaj generalno rekomandacije shaj te khuven andre ano Komitetoskoro reporti khetane e komentarencar, te si gasave, kotar e Thema.
Artiklo 40 – E Themengi Konferencija
E Thema shaj regularno te arakhen pes ki Themengiri Konferencija thaj te diskutirinen sa so si phanglo akale Konvencijakere implementiribasar.
Na buteder kotar shov chhona pali kodo kana kodi Konvencija ka khuvel ani zor, e Themngi Konferencija trubuj te kerdini kotar o Generalno Sekretari ko Khetanutne Nacije. Kodo khidipe trubuj te ovel kerdino kotar e Generalno sekretari thaj e Khetanutne Nacije, vaj pali i decizija kerdini ani Themengiri Konferencija.
Artiklo 41 – Depozitori
O Generalno Sekretari ko Khetanutne Nacije trubuj te ovel depozitori vash kodi Konvencija.
Artiklo 42 – Somnatura
Kodi Konvencija trubuj te ovel phutardini vash somnatura kotar e Thema thaj kotar e regionallno integracijakere organizacije ko Khetanutne Nacije ano New York asatrindoj katar 30-to mart 2007 bersh.
Artiklo 43 – Butja save si obligatorno
Kodi Konvencija trubuj te ovel subjekto vash ratificiribe kotar e Thema so kerena somnatura thaj konfirmacija kotar e regionalno integracijakere organizacije. Trubuj te ovel phutardini vash aksesija kotar savo te ovel Them vaj regionalno organizacija savi so dji akakna kerdas somnatura pe kodi Konvencija.
Artiklo 44 – Regionallno integracijakere organizacije
,,Regionalno integracijakiri organizacija,, si gasavi jekh organizacija savi si kerdini kotar o Them pe varesavo themeskoro regiono. Kodole organizacijake o Them dijas e kompetencije save so rodena pes kotar kodi Konvencija. Gasavi jekh organizacija trubuj te deklaririnel, an peskere instrumentura konfirmacija vash kodi aksesija thaj voja kaj ka djal pali i Konvencija. E theme trubuj te informrinel te kerdjas varesavi modifikacija an peskere kompetencije.
I referenca “Thema” an kodi Konvencija si vash gasave organizacije save si limitirime peskere kompetencijencar.
Djaindoj pali o artiklo 45, paragrafo 1, thaj artiklo 47, paragrafija 2 thaj 3, savo vi te ovel instrumento depozirimo kotar e regionalno integracijakiri organizacija, naj te genel pes.
I Regionalno integracijakiri organizacija, telal olakere kompetencije, shaj te lel peskoro hakaj te alusarel ani Konferencija e Themengiri, odoborom votencar, kobor so isi ola manusha ande Thema thaj si teli kodi Konvenciija. Gasavo alusaribe organizacijatar shaj te kerel vaj na, athinel kotar kodo, lije vaj na, olakere membrura Thema kodo hakaj.
Artiklo 45 – Kana khuvela ki zor
Kodi Konvencija ka khuvel ki zor pali trijandato dives kotar kodo dive kana kerela pes i depozicija kotar e bishto instrumento ratifikacijatar vaj aksesijatar.
Vash sako jekh Them vaj regionalno integracijakiri organizacija ratificirinela pes, kodolesar so konfirmirinela pes kodi Konvencija pali o depozito katar o bishto instrumento, pali so kodi Konvencija khuvela ki zor po trandato dives.
Artiklo 46 – Rezerviribe
Rezerviribe savo si inkompatibilno ciloncar katar kodi Konvencija, nashti te kerel pes.
O rezerviribe shaj te kerel pes pe savi vi te ovel vrama.
Artiklo 47 – Amandmanija
Sako jekh Them shaj te del propozalo vash varesavo amandmano vash kodi Konvencija thaj te bichhavel kodo amandmano dji pe Generalno Sekretaro ko Khetanutne Nacije. O Generalno Sekretari trubuj kodo amandmano te komunicirinel ani Themengi konferencija thaj pe kodi konferencija lela pes decizija vash kodo propozalo thaj amandmano. Pali kodi komunikacija savi so shaj te dja shtar chhona pali i konferencija thaj pali kodo kana majcera jekh kotar trin kotora e Themengere numerostar ka alusaren, o Generalno Sekretari shaj kodo te del majodorig dji ko Khetanutne Nacije. Savo vi te ovel amandmano trubuj te alusarel pes duje kotorendar, katar e trin Themengere numerostar thaj kodo alusaribe trubuj te del pes dji pe Generalno Sekretari thaj dji pe Generalno Asambleja te shaj te konfirmirinel pes kodi akceptacija katar e Thema.
Amandmano savo si adoptuimo/lendino/ djaindoj pali o paragrafo 1 kodole artiklostar trubuj te khuvel ki zor pe trandato dive pali o instrumentongoro numero vash depoziteskiri akceptacija thaj pali alusaribe kotar e mazhoriteta kotar e Thema. Pali kodo, kodo amandmano shaj te khuvel ki zor pe Thema save so akceptirinde kodo amandmano, pali trijandato dive.
Te lijas pes decizija ki Themengiri Konferencija konsenzusesar, o amandmani savo si adoptuimo/lendino/ djaindoj pali o paragrafi 1 kodole artiklostar savo si pashe phanglo e artikloncar 34, 38, 39 thaj 40 shaj te khuvel ki zor kotar sa e Thema pe trandato dives pali i adoptacija so ka keren e Thema vash kodo amandmano.
Artiklo 48 - Phutardino krisaripe
O Them shaj te krisarel kodi konvencija skrinasrde informiribasa dji ko Generalno Sekretari ko Khetanutne Nacije. O krisaripe/kritika/ ka ovel efektivno vaj ka khuvel ki zor jekh bersh pali kodo kana o Generalno Sekretari ka le o skrinisardo lil.
Artiklo 49 – Formati e tekstosko
O teksti kodole Konvencijako trubuj te ovel gasavo te shaj te arakhel pes ko sa e komunikacijakere formatija.
Artiklo 50 – Avtentikane tekstija
I arabikani, kitajsko, anglikani, francikani, rusko thaj espanijakiri verzija e Konvencijaki ka oven avtentikane sar e javera.
http://www.errc.org/en-research-and-advocacy-roma-details.php?page=12&article_id=3564
Nema komentara:
Objavi komentar