Nemci u Somboru i okolini
NAROD O KOME SE NE PRIČA, A TU SU OKO NAS
Samo zaboravljeni ili svesno prećutkivani ?
Imam mnogo prijatelja, drugova, poznanika među somborskim Nemcima, čak ni sam ne znam koliko, a možda ih je još više, a da to nikada nisam uspeo saznati.
Napokon, tek sam pre nekoliko godina postao iole svestan njihovog bitisanja pored nas, čak sam i o Jevrejima, možda najmanje poznatim našim komšijama znao više nego o njima.
Pa i u mojoj neposrednoj okolini toliko malo prisutne muslimane, vaišnave, Poljake, Čehe sam bolje poznavao, čak ih kako-tako podrobno «izučavao», nego li Nemce.
A nije da nisam znao da u mojoj ulici stanuju dve-tri nemačke porodice, moji vrlo dobri drugovi.
Nije da nisam znao da u moje odelenje ide nekoliko Nemaca, da su mi neki nastavnici Nemci.
Ipak, bila su takva vremena, i dobra i loša, da se nacionalna pripadnost ni po čemu nije moglo prepoznati, i nije se smatralo važnim, osim u slučaju Roma, možda pomalo Jevreja i Mađara.
Naime, Mađari su imali nastavu na svom jeziku, Jevreji svoje verske praznike, Romi su odskakali svojom puti.
I samo toliko. I nismo zalazili u poreklo imena, u jezik kojim kod kuće naši prijatelji pričaju, u istoriju i kulturu.
Nismo smatrali potrebnim, nismo ni znali da može, nismo slutili da može biti važno.
I, kažem, tek pre neku godinu sam načuo da u Somboru postoji Udruženje Nemaca, da je apatinsko udruženje, nadomak Sombora, vrlo aktivno, da Subotičani, Novosađani i ponekoliko banatskih gradova počinju javno da iskazuju svoje nemstvo, da postavljaju pitanja o progonu nemačkih porodica iz Vojvodine posle drugog svetskog rata, o konfiskaciji imovine, o denacionalizaciji i vraćanju imovine izvornim vlasnicima...
I tek sam tada počeo nazirati potrebu da kao čovek/građanin manjinskog porekla saznam nešto više o njima, zajedno sa njima iniciram rešavanje zajedničkih problema, da pokušam obnoviti svoje zagubljeno učenje nemačkog jezika.
Tek tada sam shvatio da nismo mi, Romi, najugroženija manjinska grupa u ovoj državi, najviše potiskivana, da to čak nisu ni Jevreji, već neki drugi... bolje rečeno, mnogi drugi, pa i malopre spomenuti Poljaci, Česi, muslimani, vaišnave, ali i Bugari, Rusi, pa i Nemci. Nemci čak i više od nekih sada nabrojanih.
Jer za druge nismo ni znali, ali za Nemce jesmo, tu su bili oko nas, ali smo to svesno/nesvesno poricali, i kao vrlo dobro naučenu lekciju spominjali smo ih samo kao one koji su početkom/sredinom dalekih četrdesetih godina dvadesetog veka nahrlili na «slobodoljublje» da haraju, ubijaju, muče, otimaju.... i pri tom smo koristili termine koji znače imena naroda, čitavog naroda, kao «Nemci, Švabe, Fricovi...», a ne imena pojedinaca.
I pri tom ni reč nismo rekli o tome šta je bilo pre tih ratnih strahota, šta je bilo posle toga.
Da su posle rata oni postali harani, ubijani, mučeni, od njih se otimalo, oni su proterani. I nismo govorili o tome šta je bilo za vreme tog rata, da su mnogi Nemci spasili mnogo Srba, Mađara, Jevreja, Cigana od istrebljenja. Tu, neposredno u komšiluku.
A sad, imamo kao temu posebnog broja lista «Informator» Centra za multikulturalnost iz Novog Sada vojvođanske Nemce, što me ponukalo da se prisetim i «svojih» Nemaca, da svetu kažemo da su i oni tu. Da postoje, da opstaju. I bio bi red da ne pričam ja o njima, niti umesto njih, već oni da kažu svoj život. Stoga sam, kada sam krenuo u pripremanje teksta o somborskim Nemcima, pokušao stupiti u kontakt sa Antalom Beckom, predsednikom somborskog udruženja Nemaca, sa udruženjem Nemaca iz Apatina, sa Robertom Hauckom, vrlo istaknutim pojedincem nemačkog porekla, pa i sa svojim nekadašnjim kolegama i nastavnicima iz škole, a sadašnjim prijateljima.
Nisam uspeo. Razlog: moja trenutna fizičko-geografska udaljenost od tog područja i nedostatak funkcionalne tehnike u svakom trenu. Ali to sada nije važno. Važno je da nisam odustao.
Da ću prvom prilikom da ih pronađem i da ih zamolim da se detaljno predstave, da neke moje nedoumice i polusaznanja otklone, prodube, prošire. Za sada ću se morati zadovoljiti sa nekim poluinformacijama i ličnim promišljanjima, i to negde u podsvesti rasporediti u tematske fiočice, grupacije:
Trenutni broj Nemaca u Somboru i okolini je veoma nepouzdan i jako teško je tačno utvrditi, uprkos svim postojećim statističkim podacima, uprkos postojanju nekoliko monografskih izdanja, uprkos evidenciji udruženja iz Sombora i Apatina.
Naime mnogo nemačkih porodica je posle rata pribeglo potpunoj mimikriji, pa čak i asimilaciji, da ne bi prošli kao njihovi sunarodnici iz Vojvodine.
Vreme je samo produbilo ove posledice, i tek ovih godina se javlja opet nacionalna svest ovih ljudi, ali je često još toliko nesigurna i nejaka da se ograničava na internu upotrebu.
A mimikrija je poprimila nekoliko pravaca, neke porodice su odlučile da se preruše u pripadnike većinskih naroda tog vremena, Srbe, Hrvate, znam čak i za jednu porodicu koja se izjasnila kao Slovenci, a drugi su o(p)stali pri manjinskom opredeljivanju, izjasnivši se pretežno kao Mađari.
To je dovelo, naravno do gubitka/odricanja od prava na ispoljavanje nacionalne kulture, jezika, obrazovanja, itd.
Opštekorišćeni jezik Nemaca iz Sombora i okoline je tako postao srpski ili mađarski, u javnosti su se služili tim jezicima, a sve više su i u porodici zanemarivali nemački jezik, postao im je jezik porekla, ali ne i maternji.
Zbog toga su i osnovne škole pohađali, završavali na srpskom ili mađarskom jeziku, preuzimajući kulturne odlike i običaje tih naroda, upoznavajući temeljno njihovu istoriju, umetnost, naučna dostignuća, tek načuvši ponešto o svom, u onom delu opšte kulture, tamo negde do Getea.
Wagner je već bio opasno područje, Olimpijada u Berlinu poznata samo po skandalima, Ajnštajn srpski zet koji se odrekao, pazite sada, ne ideje nacizma, već nemačke narodnosti, geografija Nemačke se iscrpila u mnogim fabrikama oblasti Ruhr, reci Reini, i berlinskom zidu. Istorija Nemaca je naravno postala samo Pruska, Keiser Wilhelm, objava prvog rata Srbiji, aneksiranje Češke i Austrije, i bombardovanje Beograda.
To je bila osnovna škola, a srednjoškolci i studenti su sve manje učili na mađarskom, sve više na srpskom, a tek pokoji od njih je uspeo stići do nekog univerziteta u Beč ili Berlin.
Nastavnici nemačkog jezika su bili predavači stranog jezika, makoliko i nastavnik i učenik kojem predaje bili Nemci. Jezik sa elementima nacionalne kulture kao predmet ? Ma, ni fakultativno, ma, ni sada....
A za koga bi se organizovala ova nastava? Mogli bi saznati po imenima, kad bi imena bila tipično nemačka.
A ona su mahom međunarodna, ili srpska, hrvatska, mađarska, izgovorom tek podsećaju na germansko poreklo, a ni prezimena ne odskaču previše od sada prihvaćenih ili u davnini poprimljenih prezimena Mađara, Hrvata, Jevreja. Ko je Šmit, Ric, Vajs, Bek, Fernbah, itd. Nemac, Mađar, Hrvat, Jevrejin? Pa kad se i zapiše kao Weis, Beck, Hauck, Buchwald, nedoumica ostaje.
I ako kažemo Vajs Ivan da li je to sigurno Nemac, ili Šokac. Da li je Baumgartner Julijana Jevrejka, Mađarica, Nemica, ako priča mađarski?....
Ispoljavanje tradicije i kulturnih dostignuća, telegrafski: donedavno samo u kuhinji (čitaj, tradicionalna jela) ili ni tamo, odnedavno možda majušno više zahvaljujući udruženjima, ali, koliko mi je poznato, ne za širu javnost, na žalost.
Istorija Nemaca u zapadnobačkom okrugu doseže, po svedočenju arhivskih podataka sve do pradavnog šesnaestog veka, sa mnogim pažnje vrednim ali nedovoljno poznatim i pristupačnim podacima, katkad svetla, katkad mračna, ali istorija bitisanja jednog naroda.
Ipak, sada bih se za tren zadržao na istoriji i geografiji novijeg datuma, dvadesetog veka, bar toliko koliko sam uspeo saznati o tome. Mnoga naselja u ovom kraju su bili potpuno ili većinom nemačkog stanovništva sve do prvog svetskog rata, recimo Apatin, Prigrevica, Kljajićevo, Kolut, Stanišić, Gakovo, i jedno naselje kojem uvek zaboravim ime, ali ću ga malo posle ipak izdvojiti, jer tako to treba.
U gradovima poput Sombora, Kule, Odžaka dosta Nemaca. Između dva rata se većina njih kolonizuje, novopridošle stanovnike Nemci prihvataju, uspostavljaju se prijateljstva i počinje međusobno ispomaganje. Nemci postaju manjina u tim naseljima, ali im ne smeta. Ni «dođošima» ne smetaju «Fricovi». A onda drugi rat.
Nastavlja se međusobno ispomaganje i zaštićivanje.
Recimo, kljajićevačke Srbe Nemci sakrivaju od fašista, i svojim telima oblikuju kordon oko srpskih kuća.
U Stanišiču Nemci brane i hrane Srbe, Mađare i Cigane, što od fašista, što od partizana.
U Apatinu se brinu o Jevrejima.
Zauzvrat, posle rata, zatire se ono malopre spomenuto selo, kojem ni ja ni ogromna većina Somboraca ni ime ne pamtimo, Kruševo, između Rastine i Stanišića, potpuno ga rušeći, i sravnjujući sa atarom, zatire mu se, ponavljam po ko zna koji put, i ime.
Groblje na ivici sela zauvek zagubljeno, ostaje nelocirano. Stanovnici raseljeni što u Nemačku, što u logore, nikad se vratili nisu, ni oni ni njihovi potomci. Sve to neke 1946/47, čak ni to ne znam sigurno. Međutim, što kopam po ovim kako-tako zaceljenim ranama, kad ima i onih puno svežijih. Krajem 20. / početkom 21. veka Gete institut poklanja računarsku tehniku i pristup internetu somborskoj biblioteci, sponzori i donatori iz Nemačke pomađu razvoj opština u Zapadnobačkom okrugu, zahvaljujući i potomcima nekadašnjih sugrađana, a na to usledi odgovor - nemačka groblja na prigrevačkom groblju razvaljena, oskrnavljena.
Vlasti i mediji mahom ćute, saznajemo tek mrvice...
Letim naokolo, nasumice, ne znam gde da sletim, o čemu više da kažem.
Sve gore navedeno iziskuje podrobniji prilaz, novinarsko-istraživački pristup, a podataka tako malo.
Oni koji bi mogli dati te podatke igrom slučaja teško pristupačni, a do nedavno ih uopšte i nije bilo.
Jer tek pre neku godinu su nastala udruženja Nemaca u Somboru i Apatinu. Negde na početku teksta sam napomenuo da treba da se sa njima stupi u kontakt, da bi oni govorili i o ovim tek nasumice dotaknutim temama, ali i o sadašnjem trenutku ovog naroda na ovom području, a pre svega o svojim udruženjima, i o tome, kako i šta se može i treba uraditi da Nemci prestanu biti stranci, kapitalisti koji iskorištavaju nas jadne Jugoviće, fašisti, porobljivači, tabu-tema, učesnici igre «ćorava baka», i postanu oni koji jesu, prijatelji, komšije, saradnici, naša neupoznata strana koju svakodnevno upoznajemo i prihvatamo takvu kakva jeste.
farkaš ištvan – SIGF
Nema komentara:
Objavi komentar